Η ένταξη των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο υπερταμείο έχει πυροδοτήσει ποταμό αντιδράσεων, αλλά έχει ανοίξει και μία μεγάλη συζήτηση για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Αν και η κυβέρνηση διαμηνύει πως η ίδια δεν έχει καμία πρόθεση να κινηθεί σε αυτή την κατεύθυνση, παραδέχεται ότι με τον νέο νόμο η αποκρατικοποίηση των επιχειρήσεων ύδρευσης είναι πλέον δυνατή.
Από την έντυπη έκδοση
Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Η ένταξη των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο υπερταμείο έχει πυροδοτήσει ποταμό αντιδράσεων, αλλά έχει ανοίξει και μία μεγάλη συζήτηση για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Αν και η κυβέρνηση διαμηνύει πως η ίδια δεν έχει καμία πρόθεση να κινηθεί σε αυτή την κατεύθυνση, παραδέχεται ότι με τον νέο νόμο η αποκρατικοποίηση των επιχειρήσεων ύδρευσης είναι πλέον δυνατή.
Οι υπέρμαχοι υποστηρίζουν ότι το να περάσει ο έλεγχος των δικτύων στον ιδιωτικό τομέα θα ήταν προς όφελος των καταναλωτών, προσφέροντας τη δυνατότητα για επενδύσεις που θα βελτιώσουν τις υποδομές και την ποιότητα. Οι ενάντιοι βλέπουν μεγάλη αύξηση του κόστους για τα νοικοκυριά, με αμφίβολα οφέλη στο μέτωπο των υποδομών και κινδύνους για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, ενώ υπογραμμίζουν ότι ένα τόσο σημαντικό δημόσιο αγαθό δεν μπορεί να περνάει στον έλεγχο του ιδιωτικού τομέα. Πέρα από τις όποιες θεωρητικού ή ιδεολογικού χαρακτήρα αντιπαραθέσεις, έχει ενδιαφέρον να δούμε τι αποκαλύπτει η εμπειρία στην Ευρώπη και αλλού.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η ιδιωτικοποίηση δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης αντί να οδηγήσει σε ανταγωνισμό, είχε ως αποτέλεσμα τη μετατροπή των κρατικών μονοπωλίων σε ιδιωτικά. Σπανίως συναντάμε δύο διαφορετικούς παρόχους για την ίδια πόλη ή περιφέρεια, ακόμη και σε χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται τρεις και τέσσερις ιδιωτικές επιχειρήσεις του κλάδου. Το αποτέλεσμα είναι η απουσία κινήτρου για επενδύσεις και φουσκωμένα τιμολόγια.
Η μεγάλη στροφή
Η ιδιωτικοποίηση του νερού ήταν εξαιρετικά δημοφιλής επιλογή τη δεκαετία του ‘90 και στις αρχές του 2000. Σύμφωνα με στοιχεία του Journal of Water Resources Planning and Management, ο αριθμός των ανθρώπων που εξυπηρετούνταν από ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης ανά την υφήλιο αυξήθηκε από 51 εκατομμύρια το 1990 σε σχεδόν 300 εκατομμύρια έως το 2002. Και κάπου εκεί άρχισε η δυσφορία για τις «παρενέργειες». Η Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι το 2007 ο αριθμός αυτός είχε μειωθεί περίπου στα 270 εκατ. ανθρώπους, ενώ σήμερα είναι πιθανότατα ακόμη μικρότερος.
Τα τελευταία περίπου 15 χρόνια είχαμε ανάκτηση της ιδιοκτησίας των δικτύων ύδρευσης από τις δημοτικές αρχές σε τουλάχιστον 180 πόλεις 35 χωρών. Οι 136 περιπτώσεις ήταν σε χώρες υψηλού εισοδήματος και οι 44 σε μεσαίου και χαμηλού. Στην Ευρώπη ξεχωρίζουν οι περιπτώσεις του Βερολίνου και του Παρισιού, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Μπουένος Άιρες (Αργεντινή), της Κουάλα Λουμπούρ (Μαλαισία) και της Άκρα (Γκάνα). Στην ίδια περίοδο είχαμε ελάχιστες περιπτώσεις ιδιωτικοποιήσεων σε μεγάλες πόλεις, με τα πλέον ενδεικτικά παραδείγματα να είναι αυτά της Ναγκπούρ (Ινδία) και της Τζέντα (Σαουδική Αραβία).
Η εμπειρία της Ευρώπης
Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις ύδρευσης έχουν κυρίαρχο ρόλο στη Γαλλία για περισσότερο από έναν αιώνα. Στην Αγγλία και την Ουαλία πρωταγωνιστούν για σχεδόν τριάντα χρόνια, ενώ ελέγχουν επίσης σημαντικό μερίδιο αγοράς στην Ισπανία, τη Δανία, την Ιταλία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Την τελευταία οκταετία, ωστόσο, η παρουσία τους περιορίζεται. Το 2008 το Παρίσι ανέκτησε τον έλεγχο της ύδρευσης, ενώ τρία χρόνια αργότερα οι Ιταλοί απέρριψαν με δημοψήφισμα την περαιτέρω ιδιωτικοποίηση του νερού. Στα τέλη του 2013 ακολούθησε το Βερολίνο. Πλέον σε ολόκληρη σχεδόν τη Γερμανία οι υπηρεσίες ύδρευσης ανήκουν στον δημόσιο τομέα, όπως συμβαίνει και στην Ολλανδία, όπου από το 2004 έχει κηρυχθεί παράνομη η συμμετοχή ιδιωτικού οργανισμού σε υπηρεσίες ύδρευσης.
Γαλλία
Στη Γαλλία έχουμε το σύστημα των συμπράξεων δημοσίου-ιδιωτικού τομέα, με τον ρόλο του δεύτερου ωστόσο να είναι πιο ισχυρός. Το 2008 ο σοσιαλιστής δήμαρχος Bertrand Delanoe αρνήθηκε να ανανεώσει τις συμβάσεις με τις δύο ιδιωτικές επιχειρήσεις που ήλεγχαν το δίκτυο διανομής της γαλλικής πρωτεύουσας από το 1985 - τη Veolia και τη Suez. Από το 2010 ανέλαβε να εξυπηρετεί τους περισσότερους από 2 εκατομμύρια κατοίκους η δημόσια επιχείρηση Eau de Paris, η οποία μέσα στον πρώτο χρόνο εμφάνισε κέρδη, παρά το γεγονός ότι μείωσε τα τιμολόγια κατά 8%. Το παράδειγμα ακολούθησαν αρκετές πόλεις, μεταξύ των οποίων η Ρουέν και η Νίκαια, συνολικού πληθυσμού 1,4 εκατομμυρίου ανθρώπων, σύμφωνα με την Aqua Publica Europea. Επιστροφή του ελέγχου στο Δημόσιο έχουμε πλέον σε 49 γαλλικές πόλεις. Προς το παρόν βέβαια οι Veolia, Suez και μικρότεροι ανταγωνιστές όπως η Saur εξακολουθούν να ελέγχουν πάνω από το 50% της γαλλικής αγοράς.
Γερμανία
Στο Βερολίνο, στα 12 χρόνια ιδιωτικής ιδιοκτησίας των δικτύων ύδρευσης, το κόστος για τα νοικοκυριά αυξήθηκε σχεδόν 25% σύμφωνα με στοιχεία της Deutsche Welle. Η δυσφορία απέναντι στην κοινοπραξία των Veolia, RWE και Allianz για τους φουσκωμένους λογαριασμούς είχε ως αποτέλεσμα η πόλη να επαναγοράσει τις μετοχές της στην Berlinwasser το 2013. Στα βήματα της γερμανικής πρωτεύουσας βάδισαν πολύ γρήγορα ακόμη οκτώ πόλεις της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Στουτγάρδης.
Βρετανία
Το δίκτυο ύδρευσης στην Αγγλία και την Ουαλία ιδιωτικοποιήθηκε το 1989 επί διακυβέρνησης Μάργκαρετ Θάτσερ. Η κοινή γνώμη εμφανίζεται διχασμένη ως προς την ποιότητα των υπηρεσιών και το εάν η ιδιωτικοποίηση του νερού είναι «ιστορία επιτυχίας». Καταγράφεται πάντως αυξανόμενη δυσαρέσκεια για το υψηλό κόστος. Στα πρώτα εννέα χρόνια οι τιμές αυξήθηκαν κατά σχεδόν 50%. Έκθεση της UNISON έδειξε ότι από το 2004 έως το 2013 οι ανατιμήσεις ήταν ακόμη πιο απότομες, με το ύψος των λογαριασμών να κάνει «άλμα» 64%. Στην έκθεση επισημαίνεται μάλιστα πως παρά το γεγονός ότι δραστηριοποιούνται τέσσερις ιδιωτικές επιχειρήσεις ύδρευσης, στην πράξη «δεν υπάρχει καθόλου ανταγωνισμός, αλλά μονοπώλια». Υπολογίζεται ότι το 30% του λογαριασμού ενός μέσου νοικοκυριού πηγαίνει στα κέρδη των εταιρειών. Το αντίστοιχο ποσοστό στον ενεργειακό τομέα είναι μόλις 9%.
Η εικόνα στις ΗΠΑ
Από το 2000 έως το 2014 η ύδρευση επέστρεψε από τα ιδιωτικά χέρια σε εκείνα των τοπικών αρχών σε 59 αμερικανικές πόλεις. Σύμφωνα με στοιχεία της Food&Water Watch για τα 500 μεγαλύτερα δίκτυα ύδρευσης των ΗΠΑ, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις χρεώνουν κατά μέσο όρο 59% περισσότερο για τις υπηρεσίες τους απ’ ό,τι οι δημόσιες. Συγκεκριμένα, χρεώνουν κατά μέσο όρο 501 δολάρια ετησίως για κατανάλωση 60.000 γαλονιών νερού, δηλαδή 185 δολάρια περισσότερο από ό,τι οι τοπικές αρχές. Η εμπειρία των ΗΠΑ αποκαλύπτει ότι μετά την ιδιωτικοποίηση το κόστος της ύδρευσης αυξάνεται με ρυθμό τρεις φορές ταχύτερο του πληθωρισμού.