Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για το θέμα των ομαδικών απολύσεων, σε συνδυασμό με το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης με τους εκπροσώπους των θεσμών, αναμένεται να δημιουργήσει νέα δεδομένα τόσο στο θέμα των απολύσεων όσο και στο θέμα της διεύρυνσης των ελαστικών μορφών απασχόλησης.
Από την έντυπη έκδοση
Του Στέλιου Παπαπέτρου
[email protected]
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για το θέμα των ομαδικών απολύσεων, σε συνδυασμό με το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης με τους εκπροσώπους των θεσμών, αναμένεται να δημιουργήσει νέα δεδομένα τόσο στο θέμα των απολύσεων όσο και στο θέμα της διεύρυνσης των ελαστικών μορφών απασχόλησης. Αξίζει να επισημάνουμε ότι στο σκεπτικό της εισήγησης του γενικού εισαγγελέα για τις ομαδικές απολύσεις, με αφορμή την υπόθεση της Lafarge ΑΓΕΤ - ΗΡΑΚΛΗΣ, επισημαίνεται ότι «ακόμη και εάν αυτές οι απολύσεις πραγματοποιούνται σε περίοδο οικονομικής κρίσης, θα πρέπει να μην εμπλέκεται με κανένα τρόπο η κρατική διοίκηση».
Επίσης, με δεδομένο ότι ο γενικός εισαγγελέας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου χαρακτήρισε στην εισήγησή του την ελληνική νομοθεσία και τον ρόλο του υπουργείου Εργασίας στις ομαδικές απολύσεις «ως μη συμβατά» με το ευρωπαϊκό Δίκαιο και την ευρωπαϊκή πρακτική, αναμένεται και η απόφαση του δικαστηρίου να κινηθεί στο ίδιο νομικό πλαίσιο. Με δεδομένο ότι στο κείμενο της επιτροπής σοφών, το οποίο έχει αποδεχθεί ως βάση συζήτησης και το ΔΝΤ, προτείνεται ως αντίδοτο στις ομαδικές απολύσεις επί λέξει ότι «η εργασία μειωμένου ωραρίου πρέπει να είναι ευέλικτη βάσει των υπαρχουσών αναγκών της επιχείρησης».
Με αυτή την πρόταση - υπόδειξη της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, ουσιαστικά έχει ανοίξει ο διάλογος για την αναζήτηση αυτών των μορφών μεγαλύτερης ευελιξίας σύμφωνα με τις «βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές», οι οποίες μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν: α) εργασία έπειτα από πρόσκληση, β) το μοίρασμα μιας θέσης εργασίας σε δύο εργαζόμενους, γ) ευέλικτη διαχείριση μισθών ή διαλείπουσα εργασία.
Η πρόταση της επιτροπής εμπειρογνωμόνων
Ήδη, για το θέμα αυτό, το κείμενο της επιτροπής εμπειρογνωμόνων αναφέρει τους βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους θα αναπτυχθεί το περιεχόμενο της διαπραγμάτευσης με τους θεσμούς, προσδιορίζοντας το βασικό πλαίσιο των αλλαγών, καθώς και τις παραμέτρους οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν για τις αλλαγές του πλαισίου των ομαδικών απολύσεων σε συνδυασμό πάντα με την ευέλικτη απασχόληση. Οι βασικοί άξονες, σύμφωνα πάντα με το κείμενο της επιτροπής σοφών, είναι οι εξής:
1. Οι ομαδικές απολύσεις θα πρέπει να ρυθμίζονται λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη σημασία τους ως ένα λειτουργικό εργαλείο για την προσαρμογή των επιχειρήσεων σε περιόδους κρίσης.
2. Σε περιπτώσεις προσωρινής οικονομικής δυσχέρειας, η εργασία μειωμένου ωραρίου μπορεί να αποτρέψει τις ομαδικές απολύσεις. Η εργασία μειωμένου ωραρίου πρέπει να είναι ευέλικτη βάσει των υπαρχουσών αναγκών της επιχείρησης.
3. Βάσει των οικονομικών δυνατοτήτων της επιχείρησης, θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα κοινωνικό πλάνο που θα παρέχει αποζημίωση στους εργαζόμενους που ενδεχομένως θα μείνουν άνεργοι για ένα αβέβαιο χρονικό διάστημα.
1 στους 3 με συμβάσεις μερικής απασχόλησης
Η διαπραγμάτευση με τους θεσμούς για τις εργασιακές σχέσεις και οι ενδεχόμενες αλλαγές στο πλαίσιο των ευέλικτων μορφών απασχόλησης θα αναπτυχθούν σε μία περίοδο στην οποία τα πραγματικά δεδομένα της αγοράς εργασίας δεν αφήνουν κανένα απολύτως περιθώριο για την αμφισβήτηση των κυρίαρχων τάσεων σχετικά με τις μορφές των συμβάσεων εργασίας που κυριαρχούν στις νέες προσλήψεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΚΑ, το ποσοστό της μερικής απασχόλησης στη χώρα μας ανέρχεται στο 29,30% του συνόλου των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα (στοιχεία Ιανουαρίου 2016). Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 2016 από το σύνολο 1.801.113 ασφαλισμένων στο ΙΚΑ, 527.999 μισθωτοί ήταν με καθεστώς μερικής απασχόλησης και 1.273.114 μισθωτοί ήταν ασφαλισμένοι για πλήρη εργασία.
Επίσης, από τα στοιχεία του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ προκύπτει ότι συνεχίζεται με αμείωτη ένταση η τάση μετατροπών των συμβάσεων από συμβάσεις πλήρους εργασίας σε συμβάσεις μερικής απασχόλησης, είτε με σύμφωνη γνώμη των εργαζομένων είτε με μονομερή απόφαση του εργοδότη. Μέσα στο πρώτο οκτάμηνο του 2016 είχαμε την αλλαγή 30.456 συμβάσεων εργασίας, από πλήρη απασχόληση σε συμβάσεις ελαστικής εργασίας. Μάλιστα από τα στοιχεία του σχετικού πίνακα που δημοσιεύει η «Ναυτεμπορική» προκύπτουν τα εξής δεδομένα:
1. Μέσα στο 2016 είχαμε 18.702 συμβάσεις, τις περισσότερες της τριετίας, οι οποίες μετατράπηκαν σε συμβάσεις μερικής απασχόλησης.
2. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά τη μετατροπή των συμβάσεων πλήρους απασχόλησης σε συμβάσεις εκ περιτροπής εργασία, διαπιστώνεται από τα στοιχεία του οκταμήνου των τριών τελευταίων ετών ότι υπάρχει μέσα στο 2016 μία καταρχήν μείωση αυτής της τάσης.
3. Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ, για μία ακόμη φορά έχουμε απόλυτη κυριαρχία των ελαστικών μορφών απασχόλησης, καθώς στο πρώτο οκτάμηνο του έτους το 52,12% του συνόλου των νέων θέσεων εργασίας ήταν για ελαστική απασχόληση και το 47,88% ήταν για πλήρη απασχόληση.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών σε θέματα που αφορούν στις εργασιακές σχέσεις, δεδομένων των οικονομικών αντοχών της ελληνικής οικονομίας και των επιχειρήσεων, η τάση της διεύρυνσης των ελαστικών μορφών απασχόλησης θα είναι κυρίαρχη στις νέες προσλήψεις τουλάχιστον μέχρι το 2020.
Βέβαια, στο κείμενο των εμπειρογνωμόνων υπάρχουν οι προτάσεις και οι υποδείξεις για επανεκπαίδευση των εργαζόμενων που απολύονται προκειμένου να ενισχυθούν οι πιθανότητες εύρεσης εργασίας. Επίσης, αναφέρεται ότι ο εργαζόμενος θα πρέπει να λαμβάνει επίδομα ανεργίας από το Δημόσιο ή το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης «για τις ώρες που δεν θα μπορεί να εργαστεί», χωρίς όμως να υπάρχει καμία απολύτως αναφορά στο ζήτημα της χρηματοδότησης αυτής της πρότασης. Και αυτό (η πρόσθετη χρηματοδότηση των ανέργων) είναι ένα μείζον θέμα, καθώς σήμερα από το σύνολο των ανέργων που είναι καταγραμμένοι στον ΟΑΕΔ, μόνο ο 1 στους 10 λαμβάνει το τακτικό επίδομα ανεργίας των 360 ευρώ τον μήνα.
Πώς ορίζεται η ευελιξία στην εργασία
Η ευελιξία δεν καθορίζεται από μία μοναδική έννοια. Είναι στην ουσία μία έννοια που προσδιορίζεται πάνω σε δύο διαστάσεις ή άξονες. Η μια εκδοχή της έννοιας της ευελιξίας αναφέρεται στην ευκολία προσαρμογής της ποσότητας, δηλαδή του αριθμού των εργαζομένων σε μία επιχείρηση, ή και της ποιότητας της εργασίας στις μεταβολές της αγοράς (αφορά την εξειδίκευση ή τις δεξιότητες των εργαζομένων). Η άλλη διάσταση της ευελιξίας αναφέρεται στην ευχέρεια προσαρμογής των αλλαγών σε μια επιχείρηση με βάση το υπάρχον προσωπικό ή σε συνάρτηση με την ευρύτερη αγορά εργασίας. Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία (Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Γερμανία, Ολλανδία, Πολωνία) οι βασικές μορφές της ευελιξίας είναι οι εξής:
Μορφές εσωτερικής - αριθμητικής ευελιξίας
1. Η εργασία σε εταιρείες προσωρινής απασχόλησης (temporary agency work), δηλαδή εταιρείες που «δανείζουν» εργαζόμενούς τους σε άλλες εταιρείες για ορισμένο χρόνο.
2. Η σύμβαση jobsharing, δηλαδή το μοίρασμα μιας θέσης εργασίας πλήρους απασχόλησης σε δύο εργαζόμενους μερικής απασχόλησης.
3. Η εργασία μετά από πρόσκληση (work on call ή zero-hour contracts), όπου η εργασία παρέχεται από τους εργαζόμενους ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησης και μόνο όταν αυτοί κληθούν.
4. Η διαλείπουσα εργασία. Είναι η παρεχόμενη εξαρτημένη εργασία για ορισμένες μέρες τον μήνα που δεν υπακούει σε συγκεκριμένη περιοδική απασχόληση ώστε ο εργαζόμενος δεν απασχολείται όλες τις ημέρες της εβδομάδας ή του 15ημέρου, ή του μήνα, αλλά εργάζεται ορισμένες μόνο ημέρες.
Ευελιξία ωραρίου ή ευελιξία διαχείρισης μισθών
5. Η αμοιβή βάσει αξιολόγησης δεν δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα σε παράγοντες όπως η προϋπηρεσία, τα τυπικά προσόντα ή οι οικογενειακές υποχρεώσεις στον σχηματισμό των αμοιβών. Σε αυτό το μοντέλο ευέλικτης διαχείρισης μισθών αναπτύσσονται οι εξατομικευμένες αμοιβές εργασίας έναντι των συλλογικών ρυθμίσεων.
6. Η ανοργάνωτη ευέλικτη διαχείριση των μισθών εντοπίζεται κυρίως σε επιχειρήσεις μικρού μεγέθους και σε παραδοσιακούς κλάδους όπου εστιάζονται περισσότερο στη φτηνή και εντατικοποιημένη εργασία παρά στην ποιοτική αξιοποίηση του προσωπικού. Βασικός στόχος είναι η μέγιστη δυνατή κινητικότητα ενός εύκολα αντικαταστάσιμου και φθηνού εργατικού δυναμικού.
7. Ένα άλλο μοντέλο ευέλικτης διαχείρισης των μισθών είναι η θεσμοποιημένη ευέλικτη διαχείριση μισθών. Βασικό χαρακτηριστικό είναι η κωδικοποίηση της διαχείρισης των μισθών μέσα από συλλογικές, κλαδικές ή επιχειρησιακές συμβάσεις.